بسم الله الرحمن الرحیم

امام سجاد علیه‌السلام و نهضت‏خدمت رسانى

شهادت امام سجاد علیه السلام

قسمت اول: پیش درآمد

ابعاد شخصیتى معصومان علیهم السلام از جمله امام سجاد علیه السلام چنان گسترده است که در هر بعدى از نیازهاى بشرى مى‏توان الگوى کاربردى، ارائه و تشنگان هدایت را از سرچشمه‏هاى فضائل آنان سیراب کرد. بى‏شک یکى از مشخصه‏هاى بشر از آغاز خلقت تاکنون - و قطعا تا پایان جهان - زندگى جمعى اوست; اجتماعى که در آن هر کس براساس استعدادها و نحوه برخوردارى از امکانات، موقعیتى مى‏یابد و در تعامل با دیگران نیازمندى‏هاى خود را رفع مى‏کند و در مقابل آن، نیازهاى دیگران را برطرف مى‏سازد. اعضاى جامعه بشرى - که ما هم عضوى از آن هستیم - هیچ کدام به تنهایى توان رفع نیازهاى ضرورى براى تداوم حیات را ندارند. از این رو با رو آوردن به «زندگى جمعى‏» هر کدام بنابر استعداد و توان خود، بخشى از نیازهاى دیگران را تامین مى‏کند تا در برابر، آنان هم نیازهاى وى را رفع کنند. امام سجاد علیه السلام به خوبى مى‏دانست که بى نیاز مطلق، خداست و غیر او، همه به هم نیازمندند. لذا وقتى شنید مردى مى‏گوید: خدایا! مرا از خلق خود بى نیاز کن. فرمود:

«لیس هکذا، انما الناس بالناس ولکن قل: اللهم اغننى عن شرار خلقک (1); این گونه نیست، مردم به مردم نیازمندند. اما بگو: خدایا! مرا از مردم بد کیش بى نیاز کن.»

به این دلیل ما باید به یک حقیقت مهم و در عین حال فراموش شده توجه کنیم و آن، حقى است که جامعه (و افراد آن) به دلیل ایفاى نقش در تداوم زندگى ما دارند. و این، همان حقى است که امام زین العابدین علیه السلام در کنار دو حق دیگر (حق خدا و حق خود) در رساله حقوق از آن یاد مى‏کند و حقوق گروههایى مثل رهبران، زیردستان، خویشان، نیکوکاران و توده‏هاى مردم مانند همسایه، رفیق، شریک، سائل و نیازمند و حتى حقوق اموال و... را تذکر مى‏دهد. و از همین جایگاه است که انسانها جهت اداى این حقوق موظف به «خدمت‏» به هم هستند. در واقع اسلام با این دید دقیق و عمیق، خاستگاه «خدمت‏به خلق‏» را «حق خلق‏» مى‏داند و معتقد است مردم باید خادم هم باشند چون به گردن هم حق دارند.

بد برادرى است که در وقت توانگرى به تو توجه دارد و در وقت نیازمندى از تو مى‏برد

این حق گاه چنان روشن است که مردم را به پاسخگویى متقابل وادار مى‏کند، مانند حق پدر، معلم، و گاه به واسطه و پنهان است مانند حق نیازمندان، مستضعفان و... که با دقت در زنجیره اجتماع مى‏توان حقوق آنها را نسبت‏به خود کشف کرد و آنگاه است که خدمت‏به آنان نیز ضرورى مى‏شود.

درک این تحلیل وقتى راحت‏تر خواهد شد که بدانیم مردى از امام زین العابدین علیه السلام درباره «حق معلوم‏» در آیه شریفه«والذین فى اموالهم حق معلوم للسائل والمحروم‏» (2) سؤال کرد و امام فرمود: «حق معلوم، چیزى است که شخص از مال خود بیرون مى‏کند و آن غیر از زکات و صدقه واجب است.» آن مرد پرسید: با این مال چه بکند؟ امام فرمود: «با آن صله رحم مى‏کند و به ضعیفان کمک مى‏نماید و رنج ایشان را برطرف مى‏سازد و یا به برادر دینى‏اش محبت مى‏کند و گرفتارى او را برطرف مى‏سازد.» (3)

امام سجاد علیه السلام با تعابیر دیگر نیز این پیوند و علقه اجتماعى بشر به هم را یادآور و «حق خدمت‏» ناشى از آن را هم متذکر مى‏شود. از جمله با عنوان «برادرى مردم‏» چنین مى‏فرماید: «بئس الاخ یرعاک غنیا و یقطعک فقیرا(4); بد برادرى است که در وقت توانگرى به تو توجه دارد و در وقت نیازمندى از تو مى‏برد.»

براساس برادرى دینى و اجتماعى، مؤمنان موظف به رعایت و خدمت‏به هم هستند و ترک وظیفه امرى مذموم شمرده مى‏شود و به معناى ضایع کردن حقوق دیگران است.

در این مجموعه موضوعات زیر تبیین خواهد شد:

1 - آثار خدمت‏به خلق

2 - آثار ترک خدمت

3 - دعاى توفیق خدمت ‏به خلق

4 - دعوت و تشویق به خدمت رسانى

5- بایسته‏هایى براى خدمت ‏شایسته

محمد عابدی

تنظیم برای تبیان: گروه دین و اندیشه – حسین عسگری

پى‏نوشت‏ها:

1. تحف العقول عن آل الرسول، ص 278.

2. معارج/24 و 25.

3. وسایل الشیعه، ج 6، ص 69.

4. زندگانى‏امام‏ زین‏ العابدین علیه السلام، عبدالرزاق موسوى مقرم، ص‏316نقل‏ از لواقع‏ الانوار، شعرانى، ص 28.