بسم الله الرحمن الرحیم
امام سجاد علیه‌السلام و نهضتخدمت رسانى
قسمت اول: پیش درآمد
ابعاد شخصیتى معصومان علیهم السلام از جمله امام سجاد علیه السلام چنان گسترده است که در هر بعدى از نیازهاى بشرى مىتوان الگوى کاربردى، ارائه و تشنگان هدایت را از سرچشمههاى فضائل آنان سیراب کرد. بىشک یکى از مشخصههاى بشر از آغاز خلقت تاکنون - و قطعا تا پایان جهان - زندگى جمعى اوست; اجتماعى که در آن هر کس براساس استعدادها و نحوه برخوردارى از امکانات، موقعیتى مىیابد و در تعامل با دیگران نیازمندىهاى خود را رفع مىکند و در مقابل آن، نیازهاى دیگران را برطرف مىسازد. اعضاى جامعه بشرى - که ما هم عضوى از آن هستیم - هیچ کدام به تنهایى توان رفع نیازهاى ضرورى براى تداوم حیات را ندارند. از این رو با رو آوردن به «زندگى جمعى» هر کدام بنابر استعداد و توان خود، بخشى از نیازهاى دیگران را تامین مىکند تا در برابر، آنان هم نیازهاى وى را رفع کنند. امام سجاد علیه السلام به خوبى مىدانست که بى نیاز مطلق، خداست و غیر او، همه به هم نیازمندند. لذا وقتى شنید مردى مىگوید: خدایا! مرا از خلق خود بى نیاز کن. فرمود:
«لیس هکذا، انما الناس بالناس ولکن قل: اللهم اغننى عن شرار خلقک (1); این گونه نیست، مردم به مردم نیازمندند. اما بگو: خدایا! مرا از مردم بد کیش بى نیاز کن.»
به این دلیل ما باید به یک حقیقت مهم و در عین حال فراموش شده توجه کنیم و آن، حقى است که جامعه (و افراد آن) به دلیل ایفاى نقش در تداوم زندگى ما دارند. و این، همان حقى است که امام زین العابدین علیه السلام در کنار دو حق دیگر (حق خدا و حق خود) در رساله حقوق از آن یاد مىکند و حقوق گروههایى مثل رهبران، زیردستان، خویشان، نیکوکاران و تودههاى مردم مانند همسایه، رفیق، شریک، سائل و نیازمند و حتى حقوق اموال و... را تذکر مىدهد. و از همین جایگاه است که انسانها جهت اداى این حقوق موظف به «خدمت» به هم هستند. در واقع اسلام با این دید دقیق و عمیق، خاستگاه «خدمتبه خلق» را «حق خلق» مىداند و معتقد است مردم باید خادم هم باشند چون به گردن هم حق دارند.
این حق گاه چنان روشن است که مردم را به پاسخگویى متقابل وادار مىکند، مانند حق پدر، معلم، و گاه به واسطه و پنهان است مانند حق نیازمندان، مستضعفان و... که با دقت در زنجیره اجتماع مىتوان حقوق آنها را نسبتبه خود کشف کرد و آنگاه است که خدمتبه آنان نیز ضرورى مىشود.
درک این تحلیل وقتى راحتتر خواهد شد که بدانیم مردى از امام زین العابدین علیه السلام درباره «حق معلوم» در آیه شریفه«والذین فى اموالهم حق معلوم للسائل والمحروم» (2) سؤال کرد و امام فرمود: «حق معلوم، چیزى است که شخص از مال خود بیرون مىکند و آن غیر از زکات و صدقه واجب است.» آن مرد پرسید: با این مال چه بکند؟ امام فرمود: «با آن صله رحم مىکند و به ضعیفان کمک مىنماید و رنج ایشان را برطرف مىسازد و یا به برادر دینىاش محبت مىکند و گرفتارى او را برطرف مىسازد.» (3)
امام سجاد علیه السلام با تعابیر دیگر نیز این پیوند و علقه اجتماعى بشر به هم را یادآور و «حق خدمت» ناشى از آن را هم متذکر مىشود. از جمله با عنوان «برادرى مردم» چنین مىفرماید: «بئس الاخ یرعاک غنیا و یقطعک فقیرا(4); بد برادرى است که در وقت توانگرى به تو توجه دارد و در وقت نیازمندى از تو مىبرد.»
براساس برادرى دینى و اجتماعى، مؤمنان موظف به رعایت و خدمتبه هم هستند و ترک وظیفه امرى مذموم شمرده مىشود و به معناى ضایع کردن حقوق دیگران است.
در این مجموعه موضوعات زیر تبیین خواهد شد:
1 - آثار خدمتبه خلق
2 - آثار ترک خدمت
3 - دعاى توفیق خدمت به خلق
4 - دعوت و تشویق به خدمت رسانى
5- بایستههایى براى خدمت شایسته
محمد عابدی
تنظیم برای تبیان: گروه دین و اندیشه – حسین عسگری
پىنوشتها:
1. تحف العقول عن آل الرسول، ص 278.
2. معارج/24 و 25.
3. وسایل الشیعه، ج 6، ص 69.
4. زندگانىامام زین العابدین علیه السلام، عبدالرزاق موسوى مقرم، ص316نقل از لواقع الانوار، شعرانى، ص 28.
