رفع الله رایت العباس

بسم الله الرحمن الرحیم

بررسی خطبه ی ٧٩ نهج البلاغه نشان می دهد که امام علی (علیه السلام) چون دیگر ائمه (علیهم السلام) با علوم مربوط به پیشگویی و خبر دادن از آینده مخالف بوده اند.

بر اساس این کلام، علاوه بر یادگیری این علوم، استفاده مردم از آن نیز امری خلاف شرع می باشد. چرا که مفاسد فردی و اجتماعی فراوانی را با خود به همراه داشته و جز بر ظن استوار نیست. انسان مؤمن آینده ی خویش را بر خالق هستی می سپارد و با اتکال به قدرت لایزال الهی و بهره گیری از استعدادها و توانایی های خداداد قدم به پیش گذاشته و آینده سازی می کند.
در خطبه 79 نهج البلاغه کلامی عجیب از امام علی (علیه السلام) نقل شده است که می فرمایند: "اى مردم از فرا گرفتن علم نجوم (آنچه مربوط به پیشگویى به وسیله ستارگان است) بپرهیزید جز به آن مقدار که در خشکى، یا دریا به وسیله آن هدایت حاصل مى شود، چرا که نجوم به کهانت دعوت مى کند و منجّم همچون کاهن است و کاهن همچون ساحر و ساحر همچون کافر است و کافر در آتش دوزخ است حال که چنین است، به نام خدا به سوى مقصد حرکت کنید". (خطبه 79)
آنچه در این بخش مورد توجه قرار خواهد گرفت بررسی معنای این خطبه و دلیل امام (علیه السلام) از این سخن را به دست آوریم.

سبب صدور کلام

اولین گام در بررسی کلام مولا (علیه السلام) آن است که بدانیم این سخن در چه زمان و مکانی و به چه علتی از ایشان صادر شده است. بررسی کتاب نهج البلاغه و همچنین شروح نگاشته شده چنین نشان می دهد:
هنگامى که امیرمؤمنان على(علیه السّلام) تصمیم گرفت از کوفه براى خاموش کردن آتش فتنه خوارج، بیرون رود «ستاره شناسى» که در میان یاران او بود، نزد حضرت آمد و عرض کرد: «اى امیرمؤمنان در این ساعت حرکت نکن بلکه هنگامى که سه ساعت از روز گذشته باشد، حرکت کن، زیرا اگر الآن حرکت کنى هم به خودت و هم به یارانت ضرر شدیدى خواهد رسید و اگر در آن ساعت که من مى گویم حرکت کنى، پیروز خواهى شد و به تمام مقصود خود خواهى رسید.» امام (علیه السّلام) ... سپس فرمود: «محمّد(صلّى اللّه علیه و آله) چنین علمى را که تو ادّعا مى کنى ادّعا نمى کرد» ... سپس فرمود: «ما آنچه را تو گفته اى مخالفت خواهیم کرد (و خواهى دید که سخن تو درست نبوده است)».

سپس روى سخن را به مردم کرد و مردم را از این گونه افکار بر حذر داشت و به شخص منجّم فرمود: «اگر به من خبر رسد که بعد از این، تو به این گونه مسائل نجومى، عمل مى کنى تو را به زندان ابد خواهم فرستاد و مادام که قدرت در دست من است، از بیت المال محرومت مى کنم». سپس امام (علیه السّلام) در همان ساعتى که منجّم او را نهى کرده بود، حرکت کرد و پیروز شد و به مقصود خود رسید. بعد فرمود: «بدانید محمّد (صلّى اللّه علیه و آله) منجّم (و پیشگویى) نداشت و ما هم بعد از آن نداشتیم، با این حال خداوند سرزمین هاى کسرا و قیصر را براى ما گشود. اى مردم توکّل بر خدا کنید و بر او اعتماد نمایید، او شما را از غیر خود بى نیاز مى کند». (پیام امام شرح تازه و جامعى بر نهج البلاغه، ج 3، ص 268)

معنای خطبه

از بررسی سبب صدور کلام چنین به دست آمد که مقصود حضرت از این خطبه نفی علم ستاره شناسی به معنای بررسی حرکات خورشید، ستارگان، اقمار، سیارات و به عبارت کلی افلاک نیست. بلکه مقصود آن بخشی از این علم است که به پیشگویی از آینده ارتباط دارد. 
در گذشته و حتی امروزه، کسانی ادعا می کرده و می کنند که با بررسی وضعیت ستارگان و در نظر گرفتن محل قرارگیری آن ها می توانند از آینده خبر داده و از وقوع برخی اتفاقات جلوگیری کنند. چنین علمی از منظر روایات اسلامی نه تنها سودی نداشته بلکه حرام نیز می باشد. پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) و ائمه (علیهم السلام) همواره پیروان خویش را از این مسئله بازداشته اند.
به طور کلی این خطبه از دو بخش تشکیل شده است:
بخش اوّل خطاب به آن منجّم است.
بخش دوم خطاب به مردم. 
یعنی در وهله اول فراگیری این علوم خلاف شرع مقدس می باشد و در مرحله بعد مراجعه به این افراد کار صحیحی نیست.

چرا پیشگویی ممنوع است؟

بی شک همه می دانیم که عالم مطلق هستی خداوند یکتاست. اوست که زمین و زمینیان را آفرید و از گذشته و حال و آینده آنان باخبر است. اگر در این میان دیگرانی مدعی چنین علومی هستند ادعایی بیش نیست و بر حکم ظن استوار است و عمل به ظن امری غیر عقلانی است.
هیچ گاه نمی توان منکر شد که افرادی به اذن و اراده الهی از علم غیب برخوردار شده اند، همچنانکه در قرآن نیز آمده است. اگر فردی به واقع از چنین علمی برخوردار باشد هرگز دیگران را از داشتن آن مطلع نمی سازد چه رسد به آنکه بخواهد در قبال آن مزدی دریافت کرده و یا حلقه هایی به دور خود تشکیل دهد. تاریخ نشان داده است که اولیای خداوند با وجود آنکه از چنین توانایی هایی برخوردار بوده اند لکن بدون اذن و اراده حضرت حق از آن استفاده نمیکردند.
متأسفانه یکی از اموری که امروزه، به ویژه بین بانوان جوان، متداول شده است خبر گرفتن از آینده است. افرادی ادعا می کنند می توانند با بهره گیری از عناصر گوناگونی چون ستاره ها، قهوه، ورق های تاروت، کف دست، پیشانی و ... آینده افراد را دیده و آنان را از آنچه پیش روی دارند مطلع نمایند. باور به این امور نتیجه ای جز غفلت و خمودگی با خود به همراه نخواهد داشت. چرا که در بیشتر موارد آینده ای روشن و مطابق با امیال شخصی افراد نشان شان داده می شود که منجر به شوق کاذب شده و احتمال کم کاری و تنبلی وجود دارد. اگر تاریکی و سختی برای فرد ترسیم گردد نیز سبب ناامیدی و یأس شده و انگیزه تلاش در فرد نابود خواهد شد.

پس بهتر آن است که بدون توجه به چنین مسائلی با توکل بر خالق هستی، قدم به پیش گذاشته و زندگی را بر روال طبیعی خویش پیش بریم. بدانیم که جز او مأمن و پناهگاهی نیست و وعده هایش حق است. خداوند متعال در قرآن وعده داده است که: "مَنْ یَتَّقِ اللَّهَ یَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجاً*وَ یَرْزُقْهُ مِنْ حَیْثُ لا یَحْتَسِبُ وَ مَنْ یَتَوَکَّلْ عَلَى اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ إِنَّ اللَّهَ بالِغُ أَمْرِهِ قَدْ جَعَلَ اللَّهُ لِکُلِّ شَیْ ءٍ قَدْراً"؛ "و هر کس از خدا پروا کند، [خدا] براى او راه بیرون شدنى قرار مى دهد.*و از جایى که حسابش را نمى کند، به او روزى مى رساند، و هر کس بر خدا اعتماد کند او براى وى بس است. خدا فرمانش را به انجام رسانده است. به راستى خدا براى هر چیزى اندازه اى مقرّر کرده است".

نتیجه

بررسی خطبه 79 نهج البلاغه نشان می دهد که امام علی (علیه السلام) چون دیگر ائمه (علیهم السلام) با علوم مربوط به پیشگویی و خبر دادن از آینده مخالف بوده اند. بر اساس این کلام، علاوه بر یادگیری این علوم، استفاده مردم از آن نیز امری خلاف شرع می باشد. چرا که مفاسد فردی و اجتماعی فراوانی را با خود به همراه داشته و جز بر ظن استوار نیست. انسان مؤمن آینده خویش را بر خالق هستی می سپارد و با اتکال به قدرت لایزال الهی و بهره گیری از استعدادها و توانایی های خدادادی قدم به پیش گذاشته و آینده سازی می کند.