بسم الله الرحمن الرحیم

ابعاد سیاسی صحیفه سجادیه

«ما مفتخریم که صحیفه سجادیه این زبور آل محمد صلی الله علیه و  آله  از ماست.» امام خمینی (ره)

از آنجا که در زمان امام چهارم شرائط اختناق آمیزی حکمفرما بود، امام بسیاری از اهداف و مقاصد خود را در قالب دعا و مناجات بیان می کرد. مجموع دعاهای امام سجاد به نام "صحیفه سجادیه " معروف است که پس از قرآن مجید و نهج البلاغه بزرگترین گنجینه گرانبهای حقایق و معارف الهی به شمار می رود به طوری که از ادوار پیشین از طرف دانشمندان برجسته ما " أخت القرآن " ، " انجیل اهل بیت علیهم السلام " و " زبور آل محمد صلی الله علیه و آله " لقب گرفته است.

صحیفه سجادیه تنها شامل راز و نیاز با خدا و بیان حاجت در پیشگاه وی نیست بلکه دریای بیکرانی از علوم و معارف اسلامی است که طی آن مسائل عقیدتی، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و پاره ای از قوانین طبیعی و احکام شرعی در قالب دعا مطرح شده است. 

در سال 1353 ه. ق مرجع فقید مرحوم آیت الله العظمی نجفی مرعشی قدس سره نسخه ای از صحیفه سجادیه را برای علامه معاصر مؤلف تفسیر طنطاوی به قاهره فرستاد. وی پس از تشکر از دریافت این هدیه گرانبها و ستایش فراوان از آن در پاسخ چنین نوشت: «این از بدبختی ماست که تاکنون بر این اثر گرانبهای جاوید که از مواریث نبوت است، دست نیافته بودیم، من هر چه در آن می نگرم آن را از گفتار مخلوق برتر و از کلام خالق پایینتر می یابم. »

امام سجاد در ضمن دعاهای خود در چندین مورد مباحث سیاسی بویژه مسئله امامت و رهبری جامعه اسلامی را مطرح کرده است که ذیلا نمونه هایی از آنها را می آوریم:

 1. مبارزه با کارگزاران ظالم

 امام سجاد در دعای بیستم (دعای مکارم الأخلاق) چنین می گوید: «خدایا بر محمد و خاندانش درود فرست و مرا بر آن که بر من ستم کند دستی (نیرویی) و بر آنکه با من ستیزه جوید زبانی (برهانی) و بر کسی که با من دشمنی و عناد ورزد پیروزی عطا کن و در برابر آن کس که نسبت به من به حیله گری و بداندیشی بپردازد راه و تدبیر و در برابر آن که بر من فشار و آزار رساند نیرو ده و در برابر عیبجویانی که بر من عیبجویی و دشنام گویی کنند قدرت تکذیب و در برابر خطر تهدید دشمنان به من امنیت عنایت فرما...»

چه کسانی جز کارگزاران عبدالملک نظیر حاکم مدینه بودند که امام مورد ستم ستیزه جویی عناد بداندیشی فشار، آزار و تهدید آنان قرار داشت؟ بنابراین در واقع این دعای امام شکوائیه ای در برابر زورگویی های حکومت وقت بوده و از این نظر بار سیاسی داشته است.

2. نفی مشروعیت حکومت بنی امیه

در دعایی که امام روز عید قربان و روز جمعه می خوانده چنین آمده است: «خدایا این مقام (خلافت و رهبری امت اسلامی که اقامه نماز در روز عید قربان و روز جمعه و ایراد خطبه از شئون آن است) مخصوص جانشینان برگزیدگان تو، و این پایگاهها از آن اُمنای تو است که آنان را در رتبه والایی قرار داده ای ولی ستمگران (همچون خلفای ستمگر اموی) آن را به زور غصب و تصاحب کرده اند ... تا آنجا که برگزیدگان و خلفای تو مغلوب و مقهور گشته اند در حالی که می بینند احکام تو تغییر یافته کتاب تو از صحنه عمل دور افتاده فرائض و واجباتت دستخوش تحریف گشته و سنت پیامبرت متروک گشته است. خدایا دشمنان بندگان برگزیده ات از اولین و آخرین و همچنین اتباع و پیروانشان و همه کسانی را که به کارهای آنان راضی هستند لعنت کن و از رحمت خود دور ساز... »

در این دعا امام با صراحت از مسئله امامت و رهبری امت که اختصاص به خاندان پیامبر دارد و غصب شدن آن توسط ستمگران یاد می کند و بدین ترتیب مشروعیت حکومت بنی امیه را نفی می کند. 

3. معرفی رهبران الهی به مردم

امام زین العابدین در دعای عرفه اش می فرماید: «پروردگارا درود فرست به پاکترین افراد خاندان پیامبر که آنان را برای رهبری امت و اجرای اوامر خود برگزیده ای و آنان را خزانه داران علمت، نگهبانان دینت جانشینان خود در زمین و حجتهای خویش بر بندگانت قرار داده ای و به خواست خود آنان را از هر گونه پلیدی یکباره پاک کرده ای و آنان را وسیله ارتباط با خود و راه بهشت خویش قرار داده ای... خدایا تو در هر زمان دین خود را به وسیله امامی تأیید فرموده ای که او را برای بندگانت رهبر و پرچممدار و در گیتی مشعل هدایت قرار داده ای پس از آنکه او را با ارتباط غیبی با خود مرتبط ساخته ای و او را وسیله خشنودی خود قرار داده ای و پیروی از او را واجب کرده ای و از نافرمانی او  بیم داده ای و به اطاعت از امر او و پذیرش نهی او دستور داده ای و مقرر داشته ای که هیچ کس از او سبقت نگیرد و هیچ کس از پیروی او پس نماند...»

حضرت در این دعا نیز از نقش و موقعیت ویژه رهبران الهی و امامان از خاندان نبوت و امتیازهای آنان سخن می گوید. (برگرفته از سیره پیشوایان، مهدی پیشوایی، ص 274 تا 277)

عصاره سیاست در اسلام همین است که امام معصوم باید به عنوان زمامدار به حق در رأس حکومت قرار بگیرد. و همه دستورات جامعه اسلامی از زبان او بیان شود و به فرمان او باشد. بنابراین یکی از مضامین مهم سیاسی دینی صحیفه طرح مسأله امامت است.

این همان مفهوم عبارت بزرگان دینی چون آیت الله مدرس (قدس سره) است که می فرمایند: سیاست ما عین دیانت ماست. پس اسلام ناب محمدی نسبت به مسائل اجتماعی بی تفاوت نیست همانگونه که امامان شیعه این گونه بودند و علت اصلی شهادتشان نیز همین بوده است. ما نیز اگر بخواهیم از آنان الگو بگیریم و راهشان را ادامه دهیم باید در جامعه اسلامی حضور پر رنگی داشته باشیم و از مسائلی که در اطرافمان می گذرد به سادگی نگذریم و خود را مسئول سلامت اجتماع بدانیم. و الا اگر اجتماع فاسد شد دودش در چشم ما هم خواهد رفت.